Vanuit de psychologie weten we dat een mens, die onder druk komt te staan – door welke oorzaak dan ook -, minder goed gaat functioneren. En on top of that, wordt het lastiger om onze minder “wenselijke” eigenschappen onder de duim te houden. Onze schaduwdelen manifesteren zich meer vrijelijk. We worden geconfronteerd met delen van onszelf en van anderen die we liever niet zagen. Ze doemen op uit het duister van ons eigen onbewuste en uiten zich in gedrag, gedachten en gevoelens, die niet passen bij de ideaalbeelden waar we ons liever aan spiegelen of waar we ons zo graag mee identificeren.

Dat alles maakt kwetsbaar. Onzeker. Angstig. En natuurlijk beïnvloedt dat ons dagelijks handelen. En de manier waarop we reageren op gebeurtenissen en op anderen.
Voor je het weet is het een vicieuze cirkel.

De afgelopen negen maanden hebben me niet alleen weer veel geleerd over mijzelf en over mijn werk. Ook schaduwaspecten van onze maatschappij en onze cultuur werden zichtbaar.
Dingen die we misschien wel wisten, maar liever niet zagen. De crisis legde bloot waar we zelf jarenlang doekjes om wonden. Ik denk onder andere aan het klimaat, aan de veronachtzaming van zorg en onderwijs, aan de haast waarmee we door de dagen en de wereld jachten.

Regeringen doen van alles om het het virus en de gevolgen ervan in de hand te krijgen.
Maar waar is de commissie van wijze vrouwen en mannen die zich terugtrekken in de stilte om een visie te ontwikkelen over een andere samenleving? De crisis wordt vooral bestreden door beleidsmakers, virologen en economen, en de mensen zoals jij en ik, die zich in meerdere of mindere mate voegen in dat waarvan gezegd wordt dat het “moet”.
Maar ik mis de betrokkenheid van de ethici, van de filosofen, en van andere vrije denkers bij de totstandkoming van de keuzes die vrijwel wekelijks in Den Haag gemaakt worden.
“Waar visie ontbreekt verwildert een volk…”, leerde ik tijdens mijn studie van de wijsheidsliteratuur.

O ja, er is informatie genoeg. Het spoelt me vanaf het scherm tegemoet. Het is bijna ondoenlijk om het tot me te nemen en een standpunt te bepalen. Wat is wijs? Waar doe ik goed aan?

Een direct antwoord op die vragen heb ik niet, maar innerlijk weet ik wat ik wil en wat ik kan doen. Het antwoord op mijn vragen ligt immers niet buiten mijzelf. Niet in de afhankelijkheid van de omstandigheden. Maar in mijn eigen authentieke manier om ermee om te gaan.
Dat betekent in de eerste plaats: naar binnen keren. Stil worden. Mediteren. Schrijven. Lezen. Naar muziek luisteren. Films kijken. Opruimen. Bewegen en … vieren.

Vandaag, 21 december om precies 11:05 staat de zon – op het noordelijk halfrond – op zijn meest zuidelijke positie (afhankelijk van op welk halfrond van de aarde je je bevindt) en voltrekt zich (in Nederland¹⁾) de zogeheten winterzonnewende. Het ritme van de zon keert om. Daar sta ik dit jaar nog nadrukkelijker bij stil dan anders. Meestal ben ik aan het opleiden. (De stilte van de lock down schept ook mogelijkheden :-). Die zonnewende, dat doet wat met me. Ik vind het fijn dat langzaam maar onmiskenbaar de dagen weer lichter zullen worden.

Maar dit kosmische fenomeen heeft ook een collectievere betekenis.
Oude, vaak schriftloze, volkeren besteedden veel aandacht aan deze winterzonnewende. Na een periode van duisternis, was er vanaf dit keerpunt weer toenadering van het licht. Dat werd gevierd met grote vuren, die de zon symboliseren. Dit zogenaamde midwinterfeest staat ook bekend als het Joelfeest en hier ligt mogelijk een verbinding met ons kerstfeest. Sinds de vierde eeuw na Christus werd 25 december uitgeroepen tot het feest van de onoverwinnelijke zon. (Christus werd en wordt wel met de zon geassocieerd.) Met het vieren van deze ‘omkering van het licht’ lieten onze voorouders de lange donkere nacht achter zich. Die nacht stond symbool voor alle pijn, moeite, verlies en tegenslag die zij dat betreffende jaar hadden moeten doorstaan op hun levensweg. Dat werd openlijk benoemd, nog eens doorvoeld en besproken en daarna aan het vuur gegeven. (Verbranden is altijd een belangrijk ritueel geweest in processen van transformatie.)
Niemand wist overigens hoe het nieuwe er uit zou zien, maar dat maakte ook niet uit. Vanuit de duisternis kwam het licht hen tegemoet.

Voor mij zit ‘em de crux in de bereidheid om naar de donkerte te kijken, in al zijn facetten en met al zijn schaduwen. Hoe voelt het daar en wat heeft het mogelijk te betekenen?
Dat gaat alleen als je je onzekerheid en het niet-weten voor lief neemt. Kan ik vrede hebben met de onvrede?
Langs deze weg verfijn ik mijn bewustzijn. Van daaruit treed ik vervolgens innerlijk vrijer de wereld opnieuw tegemoet.

Ik blijf dus gewoon doen wat ik altijd al doe als het leven op me drukt: de weg naar binnen gaan. Daar vind ik zorg, onzekerheid, soms angst, maar ook altijd hoop en vertrouwen. Vertrouwen dat er een weg is om te gaan. De weg uit de grote crisis zie ik (nog) niet voor me. Ik kan er mee leven dat het antwoord er nog niet is. Vrede met de onvrede.

Tijdens de bezinning van de afgelopen maanden heb ik in het artikel: Zorgen om de wereld van Elias Amidon (uit het tijdschrift Inzicht) voor mijzelf drie criteria gevonden die in mij resoneren. Ze helpen me om me niet af te keren of af te sluiten van wat er buiten aan de hand is. Ik deel ze graag met je.

1. Leven uit een onverdedigd hart. Dat wil zoveel zeggen als, mijn hart open houden voor alles wat er is en niet passief of onverschillig worden. Opletten dat ik niet nodeloos of te snel in boosheid schiet, in irritatie of in argumenteren en oordelen.
2. Vinden wat er toe doet. Intuitief te werk gaan, niet almaar zoeken of alleen maar denken, maar mezelf zien in het kleinere of grotere geheel en dan kunnen voelen wat er werkelijk toe zou doen.
3. Het mooie doen, de goede daad. Is dit – wat ik doe – een daad die past bij waar de situatie om vraagt? Dostojewski schreef: “Schoonheid zal de wereld redden”.